روزنامه فرهنگ جنوب/علی سواری:
شاید تا ۲۰ سال پیش به مخیله کسی خطور نمی‌کرد که جلگه خوزستان قرار است با مساعدت دولتمردان به نماد بیابان‌زایی، خشکی و فرسایش خاک تبدیل شود. هیچ‌کدام باور نداشتیم جلگه خوزستانی که همیشه رودهای دائمی پر آب در طول سال داشته را در حال دفن شدن زیر خاک ببینیم. حالا دغدغه و مطالبه نخست مردم خوزستان سلامت است نه اشتغال و امنیت و یا هر چیز دیگر. حالا خوزستان...
آری ما نیز می‌توانیم ساعت‌ها از حال بد خوزستان و سرفه‌های دردآور کودکانمان بگوییم و گوشه‌ای بنشینیم و اشک بریزیم و مسببان این وضع را نفرین کنیم. اما چه فایده؟ تا کی باید به گفتن ماوقع اکتفا کنیم؟ و صرفاً از وضعیت رنج‌آور خودمان روضه مکشوفه بخوانیم؟ چاره کار حتماً جز این است که صرفاً به بازگویی درد‌ها بسنده کنیم.
همه درد را می‌شناسیم و بلکه هر روز با گوشت و پوست و استخوانمان لمس می‌کنیم. و مدعی هستیم درمان را هم می‌شناسیم. پس بیایید به این سؤال مهم و حیاتی بپردازیم که چرا؟ چرا همچنان خوزستان با سرعت تمام به سمت نابودی حرکت می‌کند و اعتراض و انتقاد ما بی‌ثمر بوده است؟ حلقه‌های مفقوده این گره کجاست که فریادهای مردم ما را اب‌تر کرده است؟ و به طور مشخص چرا خوزستان در زمینه آب نتوانسته حق خود را از دولت بگیرد؟ سؤالی که بنا دارم در پی پاسخ آن باشم.

حال کارون چطور است؟

وضعیت فعلی کارون از عواقب روشن دخالت انسان در طبیعت است که منجر به خشکی و کم‌آبی شدید آن شده است. سرچشمه طولانی‌ترین و پرآب‌ترین رودخانه ایران، از استان‌های چهارمحال و بختیاری، کهگیلویه و بویراحمد و لرستان تامین می‌شود و طول آن ۹۵۰ کیلومتر است. رودخانه کارون، به نوعی منشاء حیات در جلگه خوزستان به شمار می‌رود و البته این سال‌ها در بد‌ترین دوران عمر خود به سر می‌برد. فاضلاب‌های شهری و صنعتی وارد این رودخانه شده و آن را آلوده کرده‌اند. آب کارون به ویژه در فصول گرم و سال‌های خشک، شدیداً شور می‌شود. متعاقباً شوری و آلودگی، وضعیت آب شرب را در بسیاری از شهرهای استان وخیم کرده است. تا جایی که شواهد از احتمال بروز بحران آب سالم آشامیدنی در سال آبی پیش رو نشان می‌دهند.
بر اساس گزارش‌های منتشرشده، دبی رودخانه کارون در بد‌ترین وضعیت به کمتر از ۶۰ مترمکعب در ثانیه رسیده است؛ در حالی که برای جلوگیری از ورود آب شور به رودخانه، باید حداقل ۲۲۰ مترمکعب در ثانیه باشد. نکته اینجاست که معادل حداقل نیمی از این ۶۰ مترمکعب در ثانیه، فاضلاب وارد کارون می‌شود که البته برآوردهای غیررسمی این رقم را بیشتر نیز عنوان کرده‌اند. احداث سدهای کارون۱، کارون۳، کارون۴، مسجدسلیمان و گتوند علیا با ظرفیت ذخیره‌سازی ۱۴ میلیارد مترمکعب عامل مهمی در کاهش آب رودخانه به شمار می‌رود. طرح توسعه نیشکر کارون نیز به عنوان عامل موثر دیگر بر شوری آب کارون شناخته می‌شود. انبوه پروژه‌های صنعتی از قبیل تولید و پالایش نفت، پتروشیمی و فولاد موجب شده است وضعیت منابع آب منطقه خوزستان و از جمله رودخانه کارون، بیش از پیش با مشکل روبه‌رو شود.
از طرفی علت العلل گرد و خاک‌ها و خشکی خوزستان به اذعان کار‌شناسان و صاحب نظران کاهش شدید دبی آب کارون و خشکی تالاب‌های خوزستان است. و در صورت احیای تالابهای استان و رود کارون و همینطور توقف برداشت بی‌رویه از آبهای زیر زمینی می‌توان بخش زیادی از کانونهای ریزگرد داخلی را مهار و زندگی عادی را به خوزستان بازگرداند.

ما در دفاع از کارون چه کردیم؟

پاسخ به این سوال از این جهت حائز اهمیت است که تقدیر خدا همیشه بر این بوده که هر شهر را مردمان آن شهر آباد می‌کنند. از طرفی در این بلبشوی آبی تصور اینکه دولتمردان تصمیم درست را برای ما بگیرند واقعی نیست. پس برای اینکه با استان ما به مثابه یک استان فرودست برخورد نشود از مردم عادی تا نخبگان استان همه وظایفی داشته و داریم.
با یک بررسی کلی و براساس اطلاعات آشکار و در دسترس، اقدامات نخبگان و مسئولان خوزستان برای مقابله با این ابرچالش زیست محیطی محدود به ۱۰ سال اخیر و در پی افزایش گرد و خاک بوده است. از اقدامات انجام شده و یا نشده مهم حائز اهمیت می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
۱. نخستین نطق‌های در مجلس در زمینه انتقال آب کارون و عوارض نابودکننده آن در مجلس هشتم و با محوریت سید شریف حسینی صورت گرفته‌است. از جمله اقدامات کلیدی در این دوره تهدید به استعفای دسته جمعی ۱۸ نماینده برای مقابله با طرح انتقال آب موسوم به کوهرنگ بوده است.
۲. هیچ سندی دال بر اینکه فعالیت نمایندگان خوزستان در ادوار مختلف در زمینه مقابله با گرد و خاک و علل آن از قالب کارهای رسانه‌ای چون نطق‌های آتشین، مصاحبه و امثالهم فرا‌تر رفته باشد در دست نیست. به نظر نمی‌رسد منتخبان مردم استان خوزستان تاکنون از سایر ظرفیت‌های قانونی خود استفاده کرده باشند.
۳. تا قبل از سرکار آمدن دولت روحانی از خطبا و ائمه جمعه استان خوزستان موضع گیری جدی در این رابطه یافت نمی‌شود.
۴. طلاب و حوزه‌های علمیه استان خوزستان تاکنون هیچ واکنشی رسمی نسبت به این معضل نداشته‌اند.
۵. رسانه‌های استان از خبرگزاری‌ها تا پایگاه‌های خبری که پرچمدار روشنگری مردم در موضوع محیط زیست استان هستند در بسیاری از مواقع به جای روشنگری و اطلاع رسانی در زمینه علت گرد و خاک و عوارض انتقال آب کارون بعضا با خودتخریبی و خودزنی از وضعیت خوزستان پرداخته‌اند.
۶. صدا و سیمای استان تاکنون مستند یا برنامه روشنگری که در سطح مخاطب کشوری باشد نساخته است. رویکرد این رسانه استانی درباره علل کلیدی گرد و خاک کاملا محافظه کارانه بوده است.
۷. قوه قضاییه تاکنون به موضوع انتقال آب کارون که می‌توان آن را به نوعی غصب عدوانی دانست ورود نداشته و هیچ مسئولی نسبت به عواقب تصمیمات غلط و احیانا مغرضانه خود درباره خشک کردن تالاب‌ها نگرانی نداشته و ندارد. ولو این تصمیمات و یا اظهارات به سرنوشت ۵ میلیون انسان گره بخورد.
۸. هیچ کدام از دولتمردان و سخنرانان خارج از استان تاکنون بابت مواضع و ادعاهای خلاف واقع خود (همچون بیان اینکه ۸۰ درصد گرد و خاک‌ها منشأ خارجی دارند، یا اینکه خوزستان آب مازاد دارد) توسط نهادهای مسئول بازخواست نشده‌اند.
۹. اگر از نوشتن چند توییت انتقادی و چند موضع گیری پراکنده صرف نظر کنیم از هیچ یک از شخصیت‌های عالی رتبه در سطح کشور (همچون آقایان شمخانی، محسن رضایی، ضرغامی و امثالهم که اصالت خوزستانی دارند) تلاش آشکاری برای مقابله با انتقال آب کارون مشاهده نشده است.
۱۰. تنها هنرمند مطرح کشوری که برای موضوع گرد و خاک اثر جدی تولید کرده مهدی یراحی است.
۱۱. نخستین اجتماعات مردمی و زنجیره‌های انسانی جوانان برای دفاع از کارون در مهر ۹۲ شکل گرفت که برای نخستین بار نگاه‌ها را به کارون متمرکز کرد.
۱۲. اگر چه تاکنون کمپین‌های مجازی متعددی برای کارون شکل گرفته ولی هیچ تشکل مردم نهاد و یا دانشجویی ثبت شده‌ای برای دفاع از کارون در استان شکل نگرفته است.
۱۳. نخستین نامه انتقادی تمام مقامات استان در دی ۹۶ مکتوب و منتشر شد.
۱۴. تاکنون هیچ کدام از استانداران خوزستان برای مقابله با انتقال آب کارون وارد صحنه نشده‌اند.
۱۵. نخستین اقدام هماهنگ اساتید دانشگاه در ۹۶ رخ داد.
۱۶. تاکنون هیچ کدام از سیاستمداران پایتخت نشین چه اصولگرا و چه اصلاح طلب برای ورود مثبت و اثر گذار به موضوع کاهش شدید آب کارون ترغیب نشده‌اند.
۱۷. هیچکدام از گروه‌های سیاسی از جبهه پایداری و جمنای اصول گرا تا جبهه امید اصلاح طلب، فکر و ایده‌ای برای حل منصفانه معضل آب خوزستان نداده‌اند. نه قبل از انتخابات و نه بعد از آن.
۱۸. هیچ کدام از تحلیل گران مطرح از عباس عبدی و صادق زیباکلام تا پرویز امینی و امیر محبیان درباره وضعیت خوزستان تحلیلی ارائه‌ نکرده‌اند.
۱۹. و....

حق گرفتنی است نه دادنی

واضح است که مدیریت منابع آبی همچون رودخانه‌ها کاملا در اختیار دولت است نه هیچ ارگان و نهاد دیگر. و از طرفی در زمینه آب که معضلی کشوری است، هیچ کدام از دولت‌هایی که تاکنون برسرکار آمده نه تنها حق خوزستان را نداده بلکه حقوق بدیهی خوزستان را نادیده گرفته است. پس ابتدا باید عمیقا به این باور برسیم که تنها گزینه روی میز ما این است برای ستاندن حق خود از حالت انفعالی خارج شویم و برای مطالبه حقوق خود تمام ظرفیت‌ها و اختیارات قانونی را به کار بگیریم.

اشتباهات کلیدی ما در دفاع از کارون

به نظر می‌رسد اکثر فعالیت‌های رسانه‌ای و کمپین‌های مجازی بدون چانه زنی قوی در رده‌های بالا انداختن تیر در تاریکی است. و از طرفی در فعالیت‌های رسانه‌های به جای تمرکز به جملات احساسی و ترحم بر انگیز که عموما با خودتخریبی همراه هستند باید با روشنگری برای اقناع سازی مردم ایران تلاش کرد. همه این تلاش‌ها بدون کار رسانه‌ای هدفمند و منسجم، بدون تشکیل نهادهای مردمی قدرتمند، بدون حضور قوی حوزه‌های علمیه و دانشگاه‌ها، بدون استراتژی و به صورت کلی بدون فکر و برنامه کاریکاتوری بیش نیست.


منتشر شده در روزنامه فرهنگ جنوب (سال بیست و یکم | شماره 3804 | شنبه | 7 بهمن ۱۳۹۶)